Ora et Labora
Iedere dorpsgenoot zal de boerderij Ora et Labora wel kennen. Het ligt zo centraal aan de Terweeweg op de hoek met de van Waldeck Pymnontlaan dat je hem niet kunt missen. Wat dit monument bijzonder maakt is dat deze boerderij in de periode van 1772 tot 1777 in gebruik was als noodkerk voor de rooms-katholieke parochie omdat men een nieuwe kerk in aanbouw had. Ter herinnering aan de noodkerk bevindt zich in de hal van de boerderij nog een veertien-regelig vers. Wat mij intrigeerde is de vraag of het ook een schuilkerk was. Want ja, er is een tijd geweest dat rooms-katholieken moest schuilen.
Wij denken dat Nederland altijd al een tolerant land was, maar van echte verdraagzaamheid van de kant van de calvinisten tegenover andere gezindten was in de 16e en 17e eeuw weinig sprake. Godsdienstvrijheid was alleen weggelegd voor de Gereformeerde Kerk. Toen heette dat nog de Nederduitse Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk) en nu Protestantse Kerk in Nederland. Alleen buitenlanders en als buitenlanders beschouwde personen, zoals de Joden, konden hun godsdienst vrij uitoefenen. Nederlanders werden geacht over te gaan tot de staatskerk.
Na de Reformatie in Nederland, in de jaren '70 van de 16e eeuw, hadden de calvinisten de macht genomen. Ook in Oegstgeest ging dat zo. Alle kerken werden geconfisqueerd, zodat katholieken en aanhangers van andere verboden religies hun toevlucht moesten nemen tot verborgen en illegale kerkjes in bestaande gebouwen. In het begin was de overheid streng maar later ging men daar steeds pragmatischer mee om. Het gebruik van schuilkerken werd dan ook steeds meer toegestaan.
Maar een schuilkerk mocht van buiten op geen enkele manier als kerk herkenbaar zijn en het gebruik ervan mocht niet als storend worden ervaren door de calvinisten. Er zijn bronnen die aangeven dat in 1687 in een boerenwoning in Oegstgeest een schuilkerk was ingericht, die in 1772 werd vervangen door een nieuwe schuurkerk aan de Rhijngeesterstraatweg.
Pas in 1798, in de Franse tijd, kwam formeel een einde aan de periode van schuilkerken. Alle godsdiensten werden toen voor de wet gelijkgesteld. Nu werken de lokale kerken goed samen in de Raad van Kerken van Oegstgeest. Dat was toen wel anders en met de inzichten van nu moet het schaamrood toch op de calvinistische kaken staan.
Arjan de Kok