Vergeten slachtoffers
Hoe vaak fietsen we niet achteloos langs Endegeest? Maar op 13 mei 1943 voltrok zich daar een drama. Dat is vorige week 79 jaar geleden. Er werden tien Joodse patiënten uit Endegeest weggevoerd naar Westerbork. Dat was geen incident want tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden meer dan 200.000 mensen met een beperking en psychiatrische patiënten de dood. Bij het kasteel Endegeest waren er in die tijd drie instellingen op het gebied van de geestelijke gezondheid. Je had daar de psychiatrische kliniek ‘Rhijngeest’, er was ook een afdeling voor jeugdige zwakzinnigen ‘Voorgeest’ en er was het krankzinnigengesticht ‘Endegeest’. Nu zouden we dat een psychiatrisch ziekenhuis noemen. Het bestuur van deze instellingen was in handen van een Leidse geneesheer-directeur. In Oegstgeest werden deze chronische patiënten als ‘ingezetenen’ in het bevolkingsregister ingeschreven en werden het dus dorpsgenoten. Op 15 juli 1942 werd de burgemeester van Oegstgeest Van Gerrevink vervangen door een NSB-burgemeester. Kort daarna, eind 1942, kreeg de geneesheer-directeur de opdracht van de burgemeester om een opgave te doen van alle Joodse patiënten en Joods personeel. In april 1943 kwamen Leidse politiemannen om de eerste Joodse bewoners mee te nemen. Daarna werd op 13 mei 1943 een grotere groep van tien Joodse patiënten weggevoerd uit Endegeest naar Westerbork. Dr. Cecile aan de Stegge heeft een diepgaande studie gemaakt naar deze vergeten groep slachtoffers. Tien dorpsgenoten zijn die op die dag vanuit dit dorp gedeporteerd en uiteindelijk vermoord in Sobibór. 1500 kilometer hier vandaan. Tien kwetsbare medemensen. Misschien hebben dorpsgenoten het gezien, misschien hebben die ooggetuigen het aan hun kinderen en kleinkinderen verteld. Maar wie vertelt het door en wie weet de namen nog?
In het Dorpscentrum werden op 4 mei door het Comité Herdenken en Vieren de namen genoemd. Misschien was u daar niet bij. Ik noem daarom de namen nogmaals: Levie Emanuel Fruitman, Maurits van Gelderen, Amalia Sophie Cahen, Froukje van Zand, Betsy van Furth, Betje de Vries, Henrietta van Wageningen, Esther de Beer, Abraham Gelblum en Sima Lea Riss.
Het zijn de namen van tien dorpsgenoten die een onderdeel zijn van een veel grotere groep vergeten slachtoffers. Maar deze mensen verdienen een plaats in ons geheugen en in onze geschiedenis. We mogen de namen niet vergeten. - Arjan de Kok