Het Waterrad Poelgeest gesloopt?
‘Het Waterrad Poelgeest gesloopt’ kopte de Oegstgeester Courant van 19 augustus jl. Het gaat om de beslissing van de gemeente om nog dit jaar een sloopvergunning aan te vragen voor het beeldende monument Het Waterrad Poelgeest.
Het kunstwerk van Hanshan Roebers staat sinds 2006 aan de Holle Mare, tegenover de Martinus Houttuynhof. Reden om Het Waterrad te slopen: in 2010 viel een kind van het rad naar beneden en acht jaar later raakte een achtjarig kind bekneld. De gemeente kiest na onderzoek voor veiligheid. Het klinkt zo eenvoudig en logisch: wie wil nou dat er kinderen verongelukken? Dan maar weg ermee. Als pleister op de wonde van de kunstenaar worden eerst nog filmopnames gemaakt van het monument in werking. Maar is het wel zo eenvoudig en logisch?
Toen het bericht mij bereikte ben ik meteen poolshoogte gaan nemen. Hoewel je het rad al van verre kunt zien, is het even zoeken om er dichtbij te komen. Het rad steekt nog steeds boven het riet uit, maar daarmee is alles gezegd. De verweerde, houten constructie is inmiddels compleet overwoekerd door het riet en de metalen hekken, voor de veiligheid ertegenaan gekwakt, maken de toegang tot het monument onmogelijk. De plek ziet er verwaarloosd uit. Zoals het er nu bijstaat, is het kunstwerk bepaald niet zoals het bedoeld is. Het nodigt niet uit, niet om er te spelen noch om te weten waarom dat grote rad er staat. Er staat ook nergens een toelichting. Alleen een geel bord met de tekst ‘niet klimmen op deze schutting hier spelen is gevaarlijk’ staat scheef tegen een van de houten wanden. Maar je moet wel kunnen lezen.
Ik vroeg enkele omwonenden of zij de beloofde brief van de gemeente hadden gekregen en ja, ik mocht hem lezen. Ook vroeg ik hun mening over het genomen besluit Het Waterrad te verwijderen. Niet iedereen is het ermee eens en men is ook niet van tevoren gepolst. Men voelt zich voor een voldongen feit geplaatst. Ook de kunstenaar geeft aan dat hij min of meer is overvallen door het besluit tot slopen. Verbazingwekkend, omdat ik ooit, twee jaar geleden en vlak na het ongeluk, op verzoek van de betreffende ambtenaar adviseerde om vóór alles de kunstenaar zelf te betrekken bij het probleem. Helaas is dat niet gebeurd en een alternatieve oplossing niet eens in overweging genomen, nog niet. Ten slotte zou het ook tot de mogelijkheden kunnen behoren om een andere plaats te zoeken voor dit beeldend monument.
Waarom is het alle moeite waard om dit kunstwerk of liever gezegd beeldend monument toch voor sloop de behoeden? Allereerst is het interessant waarom het er ooit is geplaatst. Terug naar de periode waarin de nieuwe wijk in de polder Poelgeest werd gebouwd, tussen Oud-Poelgeest, De Klaas Hennepoelpolder en de Leidse Merenwijk, begin van de 21ste eeuw.
De buurt Poelgeest heeft een totale oppervlakte van 37 hectare, waarvan 35 hectare land en 2 hectare water. Om dat laatste draait Het Waterrad, de rondgang van het water. “Het hemelwater uit het bebouwde gebied wordt via slootjes samengebracht in een meertje. Daarvandaan wordt het via allerlei slootjes, een gemaal, een boezemwater en nog meer slootjes uiteindelijk vervoerd naar de plek waar het water terugkeert in de wijk. Tijdens deze ‘reis’ wordt het water gezuiverd door het riet dat overal aanwezig is. De waterkracht die het rad laat draaien, levert voldoende energie op om het water in de doodlopende Holle Mare in beweging te houden...” Zo staat te lezen in de Beeldengids van de gemeente (2009, nr. 10) die niet meer verkrijgbaar is. (Cultuurfonds Oegstgeest werkt daarom aan een alternatief!) Het Waterrad belichaamt de rondgang van het water in de inmiddels dichtbebouwde ‘polder’. Het is daarom een verbeelding van en verwijzing naar wat het wonen daar mogelijk maakt: de beheersing van het water. Dat maakt het Waterrad tot een monument, een beeldend monument.
Terug naar het Waterrad zelf. De kunstenaar/architect ontwierp het beeldend monument in samenwerking met Ype Haytema, bruggenbouwer in Friesland. Bovendien gebeurde het in nauw overleg met het Hoogheemraadschap Rijnland. Aan veiligheidsaspecten is uitgebreid aandacht besteed en, als je het aan de kunstenaar zelf vraagt, zijn daar ook nog oplossingen voor te bedenken. Maar zover kwam het niet.
Uit het onderzoeksrapport, dat ik op mijn verzoek meteen ter inzage kreeg en dat de technische staat en veiligheidsrisico’s beoordeelt, blijkt o.a. dat de staat van onderhoud nogal wat te wensen overlaat. Het monument verdient eigenlijk een grondige restauratie. Dat is ook wat de kunstenaar benadrukt: een beeldend monument als Het Waterrad verdient en behoeft regelmatig onderhoud. Helaas te laat?
Wat de veiligheidsaspecten betreft heeft de kunstenaar nog ideeën die de veiligheid verder doen toenemen. Maar het blijft in het leven nu eenmaal onvermijdelijk, dat, als je echt helemaal wilt, je in elke sloot kunt vallen of op elke spoorlijn kunt komen met alle fatale gevolgen van dien. Je kunt ook leren omgaan met de uitdaging door mensen te informeren over de rol en betekenis der dingen, zodat zij dat op hun beurt hun kinderen kunnen leren. Dat is nog zelden het geval met kunstwerken en al helemaal niet bij het beeldende monument Het Waterrad. En wat je niet weet zie je niet, is mijn ervaring.
Maar bovenal pleit Cultuurfonds Oegstgeest voor zinvol behoud van beeldende monumenten door aandacht, onderhoud, informatie en educatie. Daarom wil Cultuurfonds Oegstgeest via QR-codes bij alle beelden buiten – bij voorkeur ook bij Het Waterrad - de nodige informatie verschaffen, ter lering ende vermaak!
Jetteke Bolten-Rempt, voorzitter Cultuurfonds Oegstgeest
