Wolkers is weer terug

kunst n Op dinsdag 17 oktober werd de expositie 'Wolkers keert terug naar Oegstgeest' op Kasteel Oud-Poelgeest officieel geopend. Een bijzonder moment voor Oegstgeest, en voor alle fans van de tien jaar geleden overleden Jan Wolkers.

Door Willemien Timmers

Bij de opening maakt de voorzitter van Dorpsmarketing Oegstgeest, Hans Ludo van Mierlo, duidelijk dat niet alle activiteiten in de Wolkersweken uit hun koker zijn gekomen. "We zijn blij dat we mensen hebben kunnen verbinden, en zo activiteiten hebben kunnen versterken als wandelingen, diners en lezingen."

Wolkersbiograaf en conservator Onno Blom nam de bezoekers mee in het leven van de in Oegstgeest geboren kunstenaar Jan Wolkers. "Voor deze bijzondere expositiehebben we niet gezocht naar een passende locatie, want dit landgoed is het terrein van Jans jeugddromen. Het is van ongekend belang geweest in zijn leven, en daarom is het mooi dat zijn werk nu terugkeert naar Oegstgeest. Het effect is betoverend." Hij benadrukte dat de tentoonstelling niet alleen mooi, maar ook ontroerend is. "Het Grote Gele Doek van twee bij twee meter, dat door Museum De Lakenhal is uitgeleend, is het laatste doek van Wolkers. Ik heb er samen met hem voor gestaan; het was toen nat en bijna af. De felgele kleur van het werk is afgeleid van de felgele bladeren van de tulpenboom die over het glazen dak van zijn atelier in Texel hingen. Die boom was een stekje van de tulpenboom hier op het terrein van Oud-Poelgeest. Deze herfstkleur vertegenwoordigt het begin van het eind."
Burgemeester Emile Jaensch noemde het een eer om de dag van de opening mee te maken op zo'n mooie plaats. "Zeventig jaar geleden was dit een verwoeste plek." Hij maakte de luisteraars bewust van het verschil van Oegstgeest in Jan Wolkers' jeugd, en dat van nu. "In het verzuilde dorp Oegstgeest, met de dreiging van een naderende wereldoorlog, voelde Wolkers dat zij de zigeuners van het dorp waren. De armoede droop er vanaf. Het is knap dat Wolkers zijn jeugd niet van zich af, maar naar zich toe getrokken heeft. Voor wat betreft 'Terug naar Oegstgeest' zijn we inmiddels 52 jaar en 42 drukken verder." Na zijn speech speldde hij Karina Wolkers de zilveren dorpsspeld van Oegstgeest op.
Cultuurminister Jet Bussemaker haalde herinneringen op aan het dorp van haar jeugd. "Jan Wolkers heb ik misschien een paar maal vluchtig gezien, maar meer indruk maakten zijn nichtjes die naast mij woonden. Ik was twaalf, en zij minstens vijf jaar ouder. Zij droegen mascara en Afghaanse jassen, en zij sprongen zonder moeite achterop de fiets bij vriendjes." Bussemaker, wiens ouders nog steeds in Oegstgeest wonen, vertelde dat ze later wel eens op Oud-Poelgeest kwam met haar vriendje. "Ik geloof niet dat ik op het kasteel heb gelet. Eerlijk gezegd kwamen we hier alleen maar om te zoenen." Ze verhaalde dat ze dagelijks, op weg naar het Rijnlands Lyceum, langs de Deutzstraat (met het geboortehuis van Jan Wolkers) kwam. "Ik fietste als het ware door mijn eigen boekverslag heen. Al kenden we de Deutzstraat vooral van café Centraal, waar je tijdens het spijbelen prima kon biljarten."
Dat Oegstgeest onlosmakelijk met Wolkers verbonden is, ondervond ze zelf als ze als student in Amsterdam vertelde van haar geboortedorp. "Iedereen kent 'Terug naar Oegstgeest', al vraag ik mij af of veel het wel gelezen hebben als ze erover beginnen. Oegstgeest is een sterk merk geworden."
Met de komst van de kunstwerken van Wolkers naar Oegstgeest sprak Bussemaker, zelf aan het eind van haar ministersperiode, ook weer een beetje thuis te komen. "Het heeft zo moeten zijn."

'Welke werkelijkheid is zijn waarheid?'

expositie n Nog tot en met 26 oktober is de tentoonstelling 'Wolkers keert terug naar Oegstgeest' in Kasteel Oud-Poelgeest te zien. Het bezoekersaantal overtreft nu al ruim de verwachting, de teller stond dinsdagmiddag 24 oktober op 2500 bezoekers.

Door Jetteke Bolten

De aandacht in de media is dan ook oorverdovend: de ene documentaire na de andere wordt nationaal uitgezonden en het populaire programma DWDD gaf een uur lang een mooi beeld van de bekende Oegstgeestenaar. De tentoonstelling die Onno Blom samenstelde toont het vroege werk, vooral tekeningen waarin kasteel Oud-Poelgeest zo'n belangrijke rol speelt én het late werk van zo'n vijftig jaar later. De verschijningsvorm is in de tussenliggende periode wel geheel verschillend geworden, maar natuur en de beleving ervan vormt de overeenkomst.
Tijdens de treurige oorlogsjaren en ervoor schildert de ambitieuze jongen zompige donkere bosgezichten, een vanitas met schedel en al, maar met vooral in zijn tekeningen spranken van licht. Heel letterlijk is dat het geval in de tekening Laatste mogelijkheden gedateerd 26-8-44 die hij opdroeg aan zijn doodzieke broer. De lage zon lijkt de tekenaar in het bos als het ware te verblinden. Ook goedgetroffen en direct zijn de dieren – varkens, een kip - die hij vlot schetst met rood krijt of penseel.
De werkelijkheid van zijn natuurbeleving verwerkt de rijpe kunstenaar in zijn late werk vooral in kleuren. Geen herkenbare plekken of figuren. Vrijwel monochrome werken, samengesteld uit verscheidene gelijke vlakken, die veeleer een atmosfeer weergeven. De vier jaargetijden bijvoorbeeld waarbij de kleuren, winter, voorjaar, zomer en herfst suggereren. Van dichtbij zie je de opbouw van de kleuren die, verschillend en laag over laag aangebracht, het atmosferische effect oproepen. Hij schrijft met de kwast kleurgedichten.


Bij binnenkomst in het kasteel, meteen aan de muur rechts hangt het hoogtepunt van de tentoonstelling: negen doeken aaneengeregen tot rechthoek van flinke omvang beschilderd met strakke, verticale gebaren in tenminste vijftig tinten grijs. De Grote Bach is de titel.
Het wonderbaarlijke vind ik dat Wolkers' ingetogen schilderwerken lijnrecht staan tegenover zijn schaamteloos suggestief beschreven seksavonturen in zijn boeken. Welke werkelijkheid is zijn waarheid? Of zijn woorden nu eenmaal niet te vergelijken met de kleuren van de penseel?
Wellicht weten kunstenaars het antwoord zoals Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins die met hun muurgedicht van Jan Wolkers' herinnering de taal van de poëzie in licht grijsgroene, vrijwel monochrome vlakken hebben gevangen op de muur tegenover diens geboortehuis. De openbare onthulling daarvan (om 17.00 uur op 26 oktober) loopt parallel met het einde van de tentoonstelling in Oud-Poelgeest. Het muurgedicht blijft.