Een greep uit het Oegstgeester verleden
Deel IV: een walvisrib
Een interessante bron voor historici vormen de handschriften van Arnoud Buchelius. Toen hij in 1612 vanuit Leiden langs de Mare door Oegstgeest naar Warmond wandelde, passeerde hij eerst de ruïne van Oud-Poelgeest.
Dit kasteel was verwoest tijdens het beleg van Leiden (1573-1574), evenals de meeste kastelen, kerken en kloosters in de wijde omtrek. Vervolgens kwam Buchelius langs het herbouwde kasteel Ab[t]spoel, waar nu de Abtspoelweg is. Abspoel behoorde eeuwenlang aan de abdij van Egmond maar werd na de reformatie geconfisqueerd door de Staten van Holland. De Staten verkochten de ruïne in 1591 met 12 hectare grond aan de Leidenaar Foy van Brouchoven (1542-1610) die daar een fraai buiten bouwde. Een alleraardigst detail op bijgaande tekening van de hand van Buchelius is het bijschrift tussen het poortgebouwtje en het kasteel: Aen de sijde van de poort hangt een walvisch ribbe.
Merkwaardig of toch niet? In de Eregalerij van het Rijksmuseum hangt een schilderij van Pieter Saenredam van het oude stadhuis van Amsterdam (vóór 1640). Op de buitengevel van het vooruitspringende gedeelte, de vierschaar, hangt een walviskaak. Eveneens op de gevel van het stadhuis van Amersfoort (schilderij 1631). Tot slot waren er twee walviskaken op de voorgevel van de Ridderzaal waar het Hof van Holland zetelde (meerdere prenten). Had Foy van Brouchoven ook iets met bestuur, in het bijzonder rechtspraak? Ja zeker. Hij was van 1574-1588 baljuw en dijkgraaf van Rijnland en - met een onderbreking - schout van Leiden. Na de dood van zijn vader (1588) volgde hij hem op in diens meer relaxte functie van rentmeester van Rijnland. Dat kan de walvisrib verklaren.
Waarom walviskaken of -ribben? Dat hangt waarschijnlijk samen met het natuurverschijnsel dat er eind 16e eeuw veel walvissen op de Noordzeekust strandden. Het is ook rond 1600 dat de kaken en ribben van deze imposante dieren gevels van onder andere stadhuizen gingen sieren. De walvisrib van kasteel Abspoel zou zomaar afkomstig kunnen zijn van de walvis die in 1598 aanspoelde in de buurt van Katwijk. Een trendy decoratie dus en ook een waardig en passend sieraad voor een hoge heer die wilde imponeren.
Eke Poortinga
Afbeelding boven: Arnoud Buchelius, kasteel Abspoel (Utrechts Archief).
Afbeelding onder: Hendrick Goltzius, Walvis gestrand op 3 februari 1598 op het strand bij Katwijk (prent Rijksmuseum).
