De orgelconcerten zijn op de dinsdagen 4, 11 en 18 september. | Foto WT
De orgelconcerten zijn op de dinsdagen 4, 11 en 18 september. | Foto WT Foto: Willemien Timmers

Mooie orgelconcerten in Groene Kerk

Cultuur

De jaarlijkse reeks orgelconcerten in de Groene Kerk komt er weer aan.

Het eerste concert is op dinsdag 4 september. Hans de Jong, de organist van de Groene Kerk, speelt dan een programma met werken die het orgel van de Groene Kerk op het lijf geschreven zijn: werken van Sweelinck, diens Noord-Duitse collega en tijdgenoot Hieronymus Praetorius, Sweelincks leerling Heinrich Scheidemann en diens collega Franz Tunder. Het zijn zowel vrije als koraal-gebonden werken. Ook dit jaar weer een Magnificat-versettenreeks, ditmaal van Scheidemann, maar daarnaast ook eens een grootse Koraalfantasie, waarmee Hans de Jong denkt af te rekenen met het idee dat die Koraalfantasien lang en saai zijn. Het koororgel blijft overigens ook niet onbespeeld.


Op 11 september is het de beurt aan Reitze Smits, organist van de Grote Kerk in Vianen en orgeldocent aan het Utrechts Conservatorium en het Lemmens-instituut in Leuven. De interpretatie van barokmuziek, en vooral de fascinatie voor de muziek van Bach, bepaalden jarenlang zijn belangstelling. Daarvan getuigt ook zijn spel op allofbach.com, een internetsite waarop de komende jaren alle muziek van Bach in speciaal vervaardigde opnames geplaatst zal worden.
In 2010 ontving Reitze Smits de Sweelinckprijs voor zijn verdiensten voor de orgelcultuur.
Zijn programma bevat naast werken van Sweelinck, Scheidemann, Böhm en Bach ook werken van eigen hand uit de bundel Distant Music: eenvoudige en zachte stukken die klinken als vanuit de verte en die de muziek van de oude meesters een plaats op de voorgrond laat.

Op 18 september sluit Bernard Winsemius, organist van de Nieuwe Kerk in Amsterdam, de reeks concerten af met een programma van werken van componisten rond vadertje Bach en wederom stukken van Sweelinck en Scheidemann. Daarnaast ook een Canzonetta en een Klaglied van Dietrich Buxtehude en een versetten-reeks over Salve Regina van Sweelincks vriend John Bull.
Bernard Winsemius was ooit organist van de Groene Kerk. Het was zijn eerste baan als organist. Het huidige orgel van de Groene kerk was toen nog niet gebouwd en dit wordt zijn eerste ontmoeting met het instrument. Tegenwoordig bespeelt Winsemius de orgels van de Nieuwe Kerk in Amsterdam, waar in het Hoofdorgel nog veel pijpwerk van orgelbouwer Schonat aanwezig is. Ook in de Groene Kerk is veel pijpwerk van Schonat opgenomen dat vanuit het kleine orgel van de Oude Kerk Amsterdam is gaan zwerven: eerst naar de Zuiderkerk en daarna naar een Gereformeerde Kerk in Aalten. Van daaruit is het opgekocht en in 1976 verwerkt in het nieuwe orgel voor de Groene Kerk.

Historisch pijpwerk

Het Schonat-pijpwerk is overigens niet het enige historische pijpwerk in het Groene Kerkorgel: er is ook een deel van het pijpwerk dat nog ouder is, van orgelbouwer Niehoff (1547). Daarnaast is er ook nog historisch pijpwerk waarvan de bouwer onbekend is, waarschijnlijk gemaakt tussen 1600 en 1650. Dit laatste pijpwerk heeft een metaal-samenstelling die onder bepaalde omstandigheden sterk kan gaan oxideren. En laten die omstandigheden nou net in de Groene Kerk aanwezig zijn! Het gevolg is dat dit pijpwerk "versuikert", er vormen zich loodcarbonaat-kristallen, ook wel loodsuiker of loodwit genoemd. Lekker zoet maar ook heel giftig. De Romeinen zoetten er hun wijnen mee en werden niet oud, en het loodsuiker was ook verantwoordelijk voor de vroegere "schildersziekte": tegenwoordig zijn dat de vluchtige stoffen, oplosmiddelen, maar vroeger was het loodwit dat als kleurstof en schimmelwerend middel in verf werd verwerkt.
Het genoemde pijpwerk is in de Groene Kerk inmiddels zó aangetast dat de gaten in pijpwerk vallen en geen geluid meer produceren. Een aantal weken geleden is daarom het betreffende pijpwerk uit het orgel genomen om gerepareerd te worden. Daarna gaan de pijpen in de opslag: als het pijpwerk weer terug in het orgel zou worden geplaatst zou het direct weer gaan oxideren. Van de pijpen worden op termijn replica's gemaakt die het historische pijpwerk gaan vervangen. Als er, op de langere termijn, een remedie komt voor het oxideren van het pijpwerk zal het historische pijpwerk weer worden teruggeplaatst.
De concerten zijn op 4, 11 en 18 september, ze beginnen om 20.15 en duren een uur. De toegang bedraagt € 8. Haarlemmerstraatweg 6.

Uit de krant

Uit de krant