Kwaakbrug wordt gemeentelijk monument

Het Oegstgeester college heeft afgelopen week de Kwaakbrug aangewezen als gemeentelijk monument. Hiermee worden de monumentale delen van de oudste nog bestaande brug over de Haarlemmertrekvaart beschermd. Een mooie stap, die volgens de gemeentelijk monumentencommissie tien jaar geleden al gezet had kunnen worden.

In het jaar 1438 lag er al een houten bruggetje over het riviertje de Mare. Dit bruggetje was een zogenaamde Kwakel, een hoge brug waar schuiten relatief gemakkelijk onderdoor konden varen. In 1657 besloten Leiden en Haarlem een trekvaart aan te leggen. De Mare werd uitgegraven tot de huidige Haarlemmertrekvaart. Er werd een nieuwe brug gebouwd waar de paarden van de trekschuiten konden oversteken naar de andere oever. Deze brug werd in 1782 vervangen en voorzien van gemetselde landhoofden, vleugelwanden en een middenpijler. De oudste delen van de huidige brug stammen uit deze tijd. Het jaartal is nog altijd te zien in de natuurstenen blokken van het landhoofd aan de oostkant. 

In 2007 ontstonden er twijfels over de stabiliteit van de brug, de gemetselde landhoofden dreigden te verzakken. Als noodoplossing werd een ijzeren damwand aangebracht aan de westkant van de brug. Na onderzoek werd in 2010 besloten om de Kwaakbrug af te sluiten voor gemotoriseerd vervoer.

Omwonenden gaven vervolgens de aftrap om de brug een monumentale status te geven. De gemeentelijke monumentencommissie en de Historische Vereniging Oegstgeest hebben zich vervolgens ingespannen om de historische brug de status van gemeentelijk monument te geven en deze zo te bewaren voor toekomstige generaties. Wat volgde was een weg van jaren voordat de Kwaakbrug in de dit jaar vastgestelde Erfgoednota van Oegstgeest stond en het college van burgemeester en wethouders besloot om de brug de status van gemeentelijk monument te geven. Belanghebbenden kunnen nog op de aanwijzing reageren; naar verwachting is deze het eind van dit jaar onherroepelijk. 

Gerard Wuisman, voorzitter van de monumentencommissie Oegstgeest, is blij dat het bruggetje nu eindelijk op de gemeentelijke monumentenlijst staat, maar vraagt zich af waarom dit niet eerder gebeurd is.

Tot ver in 2010 was de Kwaakbrug toegankelijk voor alle soorten verkeer en reden er zelfs zware aanhangers met woonwagens overheen. Na meldingen uit de buurt over scheuren en losse stenen, werd de brug geïnspecteerd en per direct gesloten voor gemotoriseerd verkeer. “De meest simpele oplossing die toen werd aangedragen was de brug te verwijderen en er een zogenaamde ‘Haasnoot-brug’ neerleggen. Toen zijn we er als monumentencommissie betrokken bij geraakt. Uit historisch perspectief was het doodzonde om de brug te slopen.” 

Het is, zoals gezegd, de enige en laatste brug in zijn soort over de Trekvaart tussen Leiden en Haarlem. Van de nabijgelegen Poelgeesterbrug en de Vissersbrug gingen de 18e-eeuwse vleugelmuren ‘rücksichtslos op de shovel en naar de puinverwerking’, schreef Freek Lugt in 2011 in een rapport. “Destijds bleek na bouwkundige inspectie door Paul Rietbroek, lid van de commissie en ervaren resatauratie-architect van bruggen in Leiden, dat de brug niet instabiel, en wél te restaureren was. Ook werd geconcludeerd hoe mooi het ensemble van brug, kapel en kasteel Oud Poelgeest is.”

En hoewel de monumentencommissie in de jaren die volgden met regelmaat aandacht voor de brug vroeg, kwam er weinig of geen reactie vanuit het college. “Er stond ook een zak restauratie-geld klaar bij de provincie, vanwege hun focus op de trekvaartroute. Er is mijns inziens geen enkele poging gedaan om dat provinciale geld te claimen. Ik heb de burgemeester en wethouder in 2016 op Poelgeest nog persoonlijk in contact gebracht met de provincieambtenaren die er over gingen. Helaas kwam er respons, en werd de brug in die tijd niet op de monumentenlijst gezet.” Dit terwijl de provincie de waarde van de brug wel inzag. “Het herstel van de Kwaakbrug is opgenomen op de wens- en ambitiekaart van de erfgoedlijn Trekvaarten. De Kwaakbrug is cultuurhistorisch zeer belangrijk voor ons. Ambtelijk kaart ik dit reeds enkele jaren aan bij de gemeente, maar tot op heden heeft dit tot niets geresulteerd”, liet een provincieambtenaar in 2017 aan Wuisman weten.

Nu is de brug dan toch op de gemeentelijke monumentenlijst gezet. “Beter laat dan nooit”, laat Wuisman weten. “Dat schept voor de gemeente wel verplichtingen, vinden wij als monumentencommissie. We hopen dat nu dan ook wordt aangestuurd op renovatie van de brug, want er komt een moment dat dat echt niet mee kan. Zo zie je dat uitgestelde restauratieprojecten in Amsterdam leiden tot onherstelbare en onveilige schade aan kademuren. Laten wij hier dus verder aan de slag gaan met de Kwaakbrug. Wachten kost altijd meer geld dan handelen.”

De gemeente Oegstgeest laat weten dat het onderhoud van de Kwaakbrug is opgenomen in het Meerjaren-Onderhoudsprogramma (MJOP). Het MJOP wordt voorgelegd aan het college en daarna ter besluitvorming aan de gemeenteraad. “In het concept-MJOP staat dat de monumentale delen van de Kwaakbrug, zoals de middenpijler, landhoofden en vleugelwanden zullen worden gerestaureerd. Wanneer het MJOP exact in de raad besproken zal worden, is nog niet bekend,” aldus een woordvoerder.

(Willemien Timmers)