Nationale Molendag: Molens in Oegstgeest

Het grondgebied van Oegstgeest was ooit tien keer zo groot als het nu is. Binnen de gemeentegrenzen stonden veel molens die inmiddels voor het grootste deel verdwenen zijn. Paul van der Zijden, molenaar van de molen in het Irispark, vertelt hier graag over. Op zondag 14 mei (Nationale Molendag) opent hij zijn molen voor bezoekers.

Paul van der Zijden vertelt: "Op een oude kaart van Floris Balthasars uit 1675 (uit het archief van de gemeente Oegstgeest) is te zien dat het grondgebied van Oegstgeest doorliep tot wat nu hartje Leiden is, aan de voet van de Burcht. Om een idee te geven, de grond waar het station van Leiden en het LUMC op gebouwd zijn, behoorde bij Oegstgeest en werd de Geest genoemd. Aan de westelijke kant van Oegstgeest liep de grens door tot ver in Rijnsburg tot aan wat nu de Sandtlaan genoemd wordt.

In de jaren zestig van de vorige eeuw werden de grenzen aangepast en werd Oegstgeest zoals het nu is. Op de oude kaart van Floris Baltasars is goed te zien dat er veel molens waren op het grondgebied van Oegstgeest. Buiten de Leidse stadsgrens waren een tiental zogenaamde Volmolens. Deze molens waren heel belangrijk voor de beroemde lakenindustrie van Leiden. De molens zorgden ervoor dat de geweven wollen stoffen gevold werden om de stof te vervilten en daardoor dichter en vaster te maken. Urenlang werd het gekneed. Er hoorde ook urine en zeep bij dit proces: voetvollers stampten dit goedje in een kuip met daarin de lakens. Deze molens lagen niet voor niets buiten de stadsgrens op het noordwesten. Dit was zodat de stank zo veel mogelijk aan de stad voorbijging. Opmerkelijk is dat op een oude kaart uit 1726 een volmolen te vinden is op een plek waar nu het zendingshuis is, deze molen heette waarschijnlijk de molen van Bontemarken."

Er waren verder vooral poldermolens en houtzaagmolens. "Laat ik maar beginnen met de molen die we allemaal kennen en waarvan ik de molenaar ben: de 'Oudenhofmolen', mooi gelegen op een eilandje bij de Floralaan. Deze wipmolen bemaalde de Oudenhofpolder. Deze polder werd gesticht in 1613 en vanaf 1783 heeft daar een wipmolen gestaan. Deze is vervangen of herbouwd in 1855.Tot 1963 heeft de 'Oudenhofmolen' de polder bemalen. In 1965 is deze molen aan de gemeente overgedragen en daarna diverse keren gerestaureerd. Door het bouwen van een compleet nieuwe wijk eromheen verdween zowel de functie als de landschappelijke waarde van deze molen. De molen maalt nog in circuit, dat betekent dat de molen alleen het water rondmaalt. Door de bomen en de gebouwen om de molen kan de molen alleen bij een bepaalde windrichting draaien."

Op het toenmalige Oegstgeester grondgebied stonden ook twee houtzaagmolens. "Op de plaats waar nu molen 'De Herder' staat aan de Haarlemmertrekvaart, stond vanaf 1755 een zogenaamde paltrokmolen. Deze paltrokmolen verbrandde door de bliksem op 5 september 1833. In 1884 is op dezelfde plaats een andere molen neer gezet. Dit was molen 'De Kat'. Deze molen stond eerst in Amsterdam en is gebouwd in 1755. Ook deze molen kreeg de naam 'De Herder' zoals deze nu nog steeds heet."

Nu op Leids grondgebied en in particulier bezit wordt in molen 'De Herder' soms door windkracht hout gezaagd. "De andere houtzaagmolen stond aan de overkant van molen 'De Herder' ongeveer honderd meter verder aan de Maredijkse kant. Dit was molen 'De Hooiberg' (zie foto). Deze achtkantige stellingmolen is helaas in 1916 gesloopt. Het huis van de molenbaas staat er nog. 'De Maredijkmolen' aan het fietspad Maredijk en 'De Kikkermolen' aan de Oegstgeesterweg zijn er nog en staan inmiddels binnen de gemeentegrenzen van Leiden.

Van de poldermolens die er ooit waren zijn nog de volgende gegevens. 'De Overveermolen' was een wipmolen met een vijzel en stond in de hoek van de Leede en het Oegstgeesterkanaal. Deze molen is gebouwd voor 1832 en gesloopt in 1926.

Een prachtige molen, die er helaas niet meer is, was 'De Morsebelmolen'. Dit was een achtkantige bovenkruier, riet gedekt met een vrij hoge onderbouw, gepotdekseld met planken (zie foto). Ook bijzonder aan deze molen was dat het scheprad twee meter naast de molen stond. Molen 'De Morsebel' stond waar nu de fietsbrug naar de Klinkenbergerplas begint aan de Haarlemmertrekvaart."

"Aan de overkant van de Morsebelmolen stond de 'Voorhofmolen'. Dit was een wipmolen die de polder aan de andere kant van de Haarlemmertrekvaart bemaalde met een vijzel. Deze 'Voorhofmolen', ongeveer zo groot als de Oudenhofmolen, was gebouwd voor 1832 en is gesloopt in 1945.

Een molen die de Kerkbuurt/Kamphuizerpolder bemaalde was de 'Hoop doet leven'- molen. Vanaf 1783 stond deze ronde stenen grondzeiler vlakbij het Oegstgeesterkanaal. Door de uitbreiding van de Flora is deze molen in 1999 op een spectaculaire wijze verplaatst naar de Elsgeesterpolder in Voorhout. Gelukkig is deze molen voor sloop bespaart gebleven."

Er was ook nog een wipmolen die de toenmalige Morspolder drooghield. "Deze wipmolen uit 1687 is gesloopt. Waarschijnlijk heette deze wipmolen de 'De Mors'. De 'Pesthuismolen', ook een wipmolen, van voor 1858 bemaalde de gelijknamige polder door middel van een scheprad. Deze wipmolen maalde uit op de Poelwetering en is gesloopt in 1924. De 'Klaas Henneppoelmolen' in de wijk Poelgeest, ook wel het Poeltje genoemd, is gebouwd in 1787. Het is een ronde stenen grondzeiler. Jaren geleden is deze molen gered van verval, opgeknapt maar helaas nog niet maalvaardig."

Op zaterdag 13 en zondag 14 mei is het Nationale Molendag. Op zondag 14 mei is de Oudenhofmolen geopend en zijn alle geïnteresseerden van harte welkom in het Irispark.